Charakterystyka osobowości narcystycznej
Osobowość narcystyczna (narcystyczne zaburzenie osobowości, ang. narcissistic personality disorder, NPD)-występuje u ok. 1 % populacji, częściej u mężczyzn.
poczuciem wyższości
potrzebą bycia podziwianym
brakiem empatii (osoby z tym zaburzeniem nie potrafią dostrzec rzeczywistości z innej niż własnej perspektywy)
wyolbrzymianiem swoich osiągnięć, oczekuje bycia traktowanym lepiej niż inni
przekonaniem o własnej wyjątkowości i specjalnych prawach
wykorzystywaniem innych do spełniania własnych celów i potrzeb
skupieniem się wyłącznie na sobie
Osoby narcystyczne troszczą się bardziej o swój obraz w oczach innych niż o własne emocje i uczucia, stąd u nich ciągła potrzeba uwodzenia i manipulacji, w celu uzyskania władzy i kontroli nad innymi.
Zwykle cierpią na brak poczucia siebie, doświadczają pustki i bezsensu życia.
Człowiek narcystyczny jest często dominujący i wpływowy, dlatego osiąga wysokie stanowiska i odnosi sukcesy. Jednak w głębi, osoby z NPD są z reguły zagubione i osamotnione. Są oni bardzo wrażliwi na oceny innych i przywiązują do nich dużą wagę. W głębi są to osoby zagubione, zlęknione i samotne. Narcyz wcale nie jest pewny siebie. Czuje on w stosunku do siebie niechęć, którą ukrywa pod maską uwielbiania siebie.
Skontaktuj się z nami
Narcyzm a relacje z innymi
Narcyz ma trudności z budowaniem relacji z ludźmi, ponieważ bardzo boi się tego, kim mógłby się okazać we własnych oczach na skutek konfrontacji z innymi ludźmi. Ma bardzo niestabilne poczucie własnej wartości. Łatwo go urazić, przez co może on drastycznie kończyć znajomości z innymi ludźmi. W głębi boi się odrzucenia i przekonania się, że może jednak nie jest najlepszy, najmądrzejszy i najzdolniejszy. Gdy tak się stanie, jego poczucie własnej wartości całkowicie się rozsypuje.
Kierują nim nieuświadomione mechanizmy obronne, które mają go chronić przed cierpieniem, ponieważ podświadomie spodziewa się go doznać od innych ludzi.
Postrzega siebie oraz innych w kategoriach czarno-białych: można być albo najlepszym (idealizacja) albo całkowicie bezwartościowym (dewaluacja).
Potrzeba akceptacji ze strony innych u osoby z NPD jest kluczowa w jego funkcjonowaniu. Dramatem osób narcystycznych jest niezdolność do miłości
Skąd się bierze to zaburzenie
Wpływ na to zaburzenie może mieć kilka czynników:
czynniki genetyczne (ryzyko wystąpienia zaburzenia wzrasta, jeżeli stwierdzono je u któregoś członka rodziny)
czynniki środowiskowe (traumatyczne zdarzenie, prześladowanie przez rówieśników)
wychowanie, doświadczenia z dzieciństwa: -niezaspokojenie przez rodziców potrzeby bliskości, opieki, uwagi i miłości u dziecka (dziecko dostaje komunikat, że może być kochane warunkowo- tylko, jeśli spełnia oczekiwania rodziców, gdy jest „idealne”)
traumy z okresu dziecięcego
rodzice nadmiernie adorujący dziecko oraz jego talent, idealizacja dziecka -rodzice kontrolujący i krytykujący
Istotną rolę odgrywają tutaj doświadczenia z dzieciństwa. Dziecko uczy się, że aby być kochane i akceptowane, musi być najlepsze i pozbyć się wszelkich słabości, że bez uwagi innych jest bezwartościowe. Powstaje fałszywy obraz siebie i zniekształcone przekonania na temat siebie i innych.
Dlatego bardzo ważne jest dbanie o to, aby już od najwcześniejszych miesięcy dziecka zaspokajać jego potrzeby, okazywać miłość bezwarunkową, pokazywać mu, że jest wartościowe takie, jakie jest, ale też nie idealizować go. Jest to bardzo istotne, ponieważ okres ten ma ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka.
Atrakcyjność osób narcystycznych
Bardzo często kobietom podobają się mężczyźni o cechach narcystycznych. Na pierwszy rzut oka, narcyz jest pewny siebie, zadbany, uwodzicielski, prawi mnóstwo komplementów, jest szarmancki i bardzo szybko deklaruje miłość wybrance i sprawia, że czuje się ona wyjątkowa. Buduje on w jej oczach taki wizerunek w celu przejęcia nad nią kontroli, by spełniała ona jego potrzeby i cele.
Często w relacje takie wchodzą kobiety o niskiej samoocenie i braku pewności siebie, bojące się odrzucenia, które łatwo uzależniają się emocjonalnie od partnera.
Na początku narcyz bombarduje kobietę miłością, szybko się do niej zbliża i uzależnia ją emocjonalnie od siebie. Kiedy czuje, że zdobył już partnerkę, drastycznie się zmienia i zaczyna pokazywać się od negatywnej strony. Destrukcyjnie wpływa na jej samoocenę, jeszcze bardziej ją od siebie uzależnia i obwinia o wszystko. Taka relacja może bardzo zniszczyć poczucie własnej wartości kobiety. Relacje z narcyzem mogą być bardzo toksyczne i niszczące.
Dwa typy narcyzmu
Typ wielkościowy
dąży do bycia w centrum uwagi
arogancki
agresywny
traktuje innych jak przedmiot
brak empatii
brak zainteresowania punktem widzenia drugiej osoby
Narcyzm wielkościowy jest najłatwiej diagnozowanym typem narcystycznego zaburzenia osobowości, ponieważ jest najbardziej widoczny na pierwszy rzut oka. Zazwyczaj wykształcenie się tego typu determinowane jest przez model wychowawczy „wyjątkowego dziecka”. W dzieciństwie rodzice stale powtarzali mu, że jest wyjątkowy i lepszy od innych dzieci. Często wychowywane było jako „wyjątkowe dziecko”. Dominował tutaj styl wychowawczy charakteryzujący się brakiem kontroli rodzicielskiej, nadzoru i zasad oraz przecenianiem dziecka, tworzeniem atmosfery wyjątkowości dziecka i jego wyższości nad rówieśnikami.
Osoby z tym typem narcyzmu nie wykazują skromności oraz pokory wobec innych. Dążą do osiągania sukcesów, które pozwolą im na wyraźne zaznaczenie swojego statusu społecznego i wyższości nad innymi. Są to raczej osoby ekstrawertywne, poszukujące uwagi i podziwu innych, dążące do kontaktu głównie z osobami wpływowymi. Narcyz wielkościowy często jest nieprzyjemny dla otoczenia, wyniosły, podważa zdania innych osób i wchodzi w otwarte spory z otoczeniem. Zazwyczaj nie widzą u siebie problemu, rzadko zgłaszają się na terapię z własnej woli. Ma duże skłonności do manipulacji dla własnych korzyści. Osoby z typ typem narcyzmu mają niewielki dostęp do swoich emocji, co powoduje duże trudności w odczuwaniu empatii.
Typ wrażliwy
wyczulony
nie dąży do bycia w centrum uwagi
łatwo go zranić
przeżywa wstyd i upokorzenie
dąży do perfekcjonizmu
Narcyz wrażliwy ma skłonność do wycofania się z życia społecznego, skupia się jedynie na własnych potrzebach oraz celach. Stale potrzebuje podziwu, ponieważ ma zaniżoną samoocenę i źle się czuje sam ze sobą. Komplementy i wyrazy uznania sprawiają, że chociaż na chwilę zwiększa się jego poczucie własnej wartości. Często wchodzi w rolę ofiary, poświęca się dla innych. Pokazuje swoje cierpienie na pokaz, dzięki czemu otrzymuje od otoczenia potwierdzenie o byciu wyjątkowym i dobrym, co pomaga mu podnieść ego i samoocenę. Występuje u niego ciągła potrzeba aprobaty i podziwu. Ma on poczucie swojej wyjątkowości ze względu na niezwykłe przeżycia, doznania i doświadczenia lub zainteresowania. Jest nieufny w stosunku do innych, bardzo wyczulony na aluzje i zachowanie innych osób. Często ma poczucie inności, jest podatny na stany lękowe i depresyjne
Podobnie jak w przypadku narcyzmu wielkościowego, znaczny wpływ na wystąpienie u dziecka narcyzmu wrażliwego ma sposób wychowywania dziecka. W tym przypadku, rodzice są niekonsekwentni i uzależniają miłość do dziecka od jego osiągnięć lub zdolności. Sprawia to, że dziecko czuje, że nigdy nie będzie wystarczająco dobre, aby być kochane i doceniane. Narcyz wrażliwy skupia się na sobie równie silnie co narcyz wielkościowy, jednak przeżywa to w inny sposób. Posiada on większy wgląd w swoje trudności i z powodu tego, że odczuwa więcej silnych emocji, częściej szuka pomocy u terapeuty.
Większość pacjentów z diagnozą NPD nie uważa, że cierpi na jakiekolwiek zaburzenie, dlatego bardzo rzadko osoby takie trafiają na terapię z własnej potrzeby.
Autorka: Zofia Banaś, Uniwersytet Papieski im. JP II w Krakowie
