Jak skutecznie chronić dzieci przed krzywdzeniem?

Dziecko krzywdzone to takie, które cierpi z powodu niewłaściwego zachowania innych osób – szczególnie rodziców i opiekunów – w stosunku do niego. Doznaje poczucia niesprawiedliwości i bezsilności. Proces krzywdzenia to zarówno zamierzone jak i niezamierzone działania osoby dorosłej, ujemnie wpływające na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka.

Jak rozpoznać, że dziecko jest krzywdzone? Objawy na które trzeba zwrócić uwagę.

Istotne jest, aby świadomość tych symptomów była powszechna, aby służyć jako wsparcie dla wczesnego wykrywania oraz interwencji w przypadkach przemocy lub zaniedbania. Badania pozwalają wyodrębnić szereg objawów, które mogą wskazywać na krzywdzenie dzieci (Waksmańska i in., 2008). Te znaki mogą być kluczowe w rozpoznawaniu sytuacji, w których dziecko może być skrzywdzone.

Najczęstszym, szybko zauważalnym objawem świadczącym o krzywdzeniu dziecka są siniaki, zlokalizowane na różnych częściach ciała oraz liczne zadrapania. Dzieci również często mogą być zastraszone, zaniedbane i brudne, smutne, niespokojne albo agresywne.

Warto zaznaczyć, że objawy krzywdzenia emocjonalnego również są istotne i wymagają naszej uwagi. W przeciwieństwie do wykorzystywania seksualnego czy fizycznego krzywdzenia dzieci, krzywdzenie emocjonalne przez wiele lat było zaniedbywane i nie było uznawane za problem wymagający działań profilaktycznych, raportowania, oceny i interwencji. “W wyniku długotrwałego strachu i lęku, u dużej części dzieci dochodzi do różnorodnych zaburzeń psychosomatycznych, takich jak: zaburzenia snu, bóle, wymioty i biegunka, zaburzenia łaknienia, ogólnie pogorszone samopoczucie. Tego rodzaju objawy nierzadko dotykają dzieci regularnie eksponowanych na przemoc w rodzinie albo zastraszanych” (Iwaniec, 2012, s.37)

Objawy krzywdzenia emocjonalnego u dzieci, takie jak zaburzenia snu, bóle, wymioty czy problemy z koncentracją, często są bagatelizowane w porównaniu z innymi formami przemocy, jednakże mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń psychosomatycznych oraz destrukcyjnych zachowań, takich jak samookaleczanie czy ucieczki z domu.

Konsekwencje doświadczania przemocy w dzieciństwie

Krzywdzenie dzieci skutkuje istotnymi kosztami osobistymi i społecznymi.  Skutki krzywdzenia dzieci nie ograniczają się jedynie do okresu dzieciństwa, mają one długotrwałe konsekwencje, które mogą się przejawiać w dorosłym życiu. Osoby, które doświadczyły krzywdzenia w dzieciństwie, są narażone na większe ryzyko zaburzeń psychicznych, takich jak długotrwała depresja, niską samoocenę czy zachowania agresywne i antyspołeczne.

Najbardziej tragiczną konsekwencją krzywdzenia dzieci jest ich śmierć. Jak pisze Bentivim (2015) oprócz szeregu bolesnych doświadczeń związanych z krzywdzeniem dzieci, takich jak ból psychiczny, depresja, zespół stresu pourazowego czy faktyczny ból fizyczny, dzieci doświadczające przemocy oraz zaniedbywane są narażone na podwyższone ryzyko tego, że staną się agresywne i same będą zadawać ból i cierpienie innym, a także staną się sprawcami przestępstw i przemocy.

“Jeśli do częstych doświadczeń dziecka należy przeżywanie bólu, lęku czy złości, to przede wszystkim te emocje – a ściślej mówiąc związane z nimi procesy chemiczne zachodzące w układzie nerwowym – zdeterminują przebieg procesu kształtowania się mózgu dziecka.” (Izdebska, Lewandowska, 2009, s.4) Tak więc do konsekwencji zaniedbywania i krzywdzenia dzieci można dodać również: deficyty zdolności uczenia się, niższe IQ, czy zdezorganizowany styl przywiązania.

Czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci

Psycholożka i psychoterapeutka Instytutu Zdrowia Mentalnego, Aleksandra Rychlik - Traczyk, wyodrębnia wiele czynników ryzyka i skutków krzywdzenia dzieci. Wśród nich można wyróżnić deficyty rozwojowe, pobyt w placówkach interwencyjnych, karalność czy depresję poporodową. “Poza czynnikami ryzyka należy brać pod uwagę także występowanie czynników ochronnych, które w wielu wypadkach mogą równoważyć obciążający wpływ stresorów.” (Izdebska, Lewandowska, 2012, s.116).

Czynniki ryzyka można pogrupować w trzy główne kategorie: czynniki związane z dzieckiem, czynniki rodzinne i czynniki środowiskowe.

I tak do czynników związanych z dzieckiem mogą należeć wiek, płeć, niepełnosprawność, choroby chroniczne, zachowanie dziecka sprawiające problemy czy ADHD. Badania wykazują, że ilość zgłoszeń dotyczących krzywdzenia dzieci spada wraz ze wzrostem ich wieku. Płeć dziecka również stanowi czynnik ryzyka doświadczenia specyficznego typu krzywdzenia, tj. wykorzystania seksualnego.

Samotne rodzicielstwo, rodziny zastępcze, funkcjonowanie psychiczne rodziców, uzależnienia czy stosowane metody wychowawcze to czynniki ryzyka związane z rodziną dziecka. Jak piszą Izdebska i Lewandowska (2012), rodzice (w szczególności matki) stosujący przemoc mają tendencje do używania bardziej agresywnych metod dyscyplinowania dziecka, np. klapsów, długiej izolacji/odosobnienia dziecka, krzyku.

Czynników ryzyka krzywdzenia dzieci poszukuje się również poza samą rodziną. Istotne są również czynniki związane ze środowiskiem życia dziecka. Izolacja społeczna rodziny, rozumiana jako brak lub ubogie relacje z otoczeniem, rzadkie kontakty z osobami, grupami czy też instytucjami, są cechą wspólną wielu rodzin, w których występuje przemoc domowa oraz krzywdzenie dzieci. Również sąsiedztwo charakteryzujące się wysoką przestępczością może odznaczać się wyższą niż przeciętna tolerancją na przemoc, np. niektóre zachowania krzywdzące, tj. krzyk czy bicie, mogą być uznawane za naturalną metodę wychowawczą.

Za najważniejszy czynnik chroniący przed krzywdzeniem dzieci, Aleksandra Rychlik- Traczyk podaje świadomość dorosłych. Świadomość dorosłych, zwłaszcza rodziców, opiekunów oraz pracowników służby zdrowia i edukacji, odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu krzywdzeniu dzieci. Edukacja i wsparcie społeczne mogą znacząco przyczynić się do wczesnego rozpoznania i interwencji w przypadkach potencjalnej przemocy lub zaniedbania.

Znaczenie nowej ustawy o standardach ochrony małoletnich

Od 15 lutego obowiązuje tzw. ustawa Kamilka, która nowelizuje szereg przepisów dotyczących ochrony małoletnich, którzy padają ofiarami przemocy. Nakłada ona wymóg wprowadzenia jednolitych standardów ochrony małoletnich.

Przypadek tragicznej śmierci 8-letniego Kamila z Częstochowy, który padł ofiarą bezwzględnego znęcania się ze strony ojczyma, jest bolesnym przypomnieniem o pilnej potrzebie skutecznych środków ochrony dzieci. Nowelizacja ustawy o standardach ochrony małoletnich, choć była tworzona przed tragicznym incydentem, stała się konkretnym narzędziem reakcji na tego typu przemoc.

Wprowadzenie standardów ochrony małoletnich nakłada na placówki oświatowe, wychowawcze, religijne, artystyczne, rekreacyjne, sportowe i inne podmioty obowiązek wdrożenia precyzyjnych procedur. W ramach tych standardów, personel zapoznaje się z informacjami dotyczącymi rozpoznawania symptomów krzywdzenia dzieci oraz odpowiedniej reakcji w przypadku ich zauważenia.

Ustawa wprowadza także mechanizm monitoringu, który ma zapewnić regularną ocenę skuteczności działań prewencyjnych. Ustawodawca przewidział konsekwencje za ich niedopełnienie, w tym sankcje finansowe i karne dla podmiotów zaniedbujących swoje obowiązki.

Standardy ochrony małoletnich są fundamentem, na którym można zbudować bezpieczne środowisko dla najmłodszych, eliminując formy krzywdzenia i przemocy.

Bibliografia

Bentovim, A. (2015). Koszty i konsekwencje krzywdzenia dzieci. PRZECIWDZIAŁANIE, 22.

Iwaniec, D. (2012). Emocjonalne krzywdzenie dzieci. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 11(2), 29-47.

Izdebska, A. (2009). Konsekwencje przemocy seksualnej wobec dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(4), 37-55

Izdebska, A., & Lewandowska, K. (2009). Znaczenie profilaktyki krzywdzenia małych dzieci. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(2), 6-11.

Izdebska, A., & Lewandowska, K. (2012). Czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 11(2), 116-132.

Piekarska, A. (2003). Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 2(2), 9-19.

Waksmańska, W., Łukasik, R., & Grzywna, T. (2008). Ocena występowania zjawiska krzywdzenia dzieci w kontekście etyki. Problemy pielęgniarstwa, 16(3), 241-247.