Każdy z nas definiuje siebie w jakiś sposób. Każdy ma określone przekonania, doświadczenia i wartości. Każdy posiada unikalny zestaw cech, który czyni go wyjątkowym. I właśnie to wszystko składa się na tożsamość. Nie jest ona stałym konstruktem, gdyż zmienia się w miarę dorastania, uczenia się nowych rzeczy, przeżywania różnych doświadczeń oraz wchodzenia w relacje. Można więc określić tożsamość, jako całokształt naszej indywidualności i unikalności w połączeniu z aspektami napływającymi ze społeczeństwa.
Wyróżnia się dwa aspekty tożsamości człowieka: tożsamość osobową oraz tożsamość społeczną. Pierwsza z nich jest związana z wewnętrznym poczuciem siebie, charakteryzującym się indywidualnością i unikalnością. To sposób postrzegania samego siebie, własnych cech, wartości i przekonań. Jest nieodłącznie związana z tym, jak czujemy się w danej chwili oraz jak postrzegamy swoją przeszłość i przyszłość. Ważnym elementem tożsamości osobowej jest też rozumienie swoich cech charakteru, pojawiających się emocji i aspiracji. Także istotną rzecz stanowi refleksja nad własną rolą w życiu, czy to dziecka swoich rodziców, ucznia albo przyjaciela. Ta tożsamość jest dynamiczna i ulega zmianom w ciągu całego życia w odpowiedzi na przeróżne doświadczenia życiowe czy naturalny rozwój. Natomiast z tożsamością społeczną jest troszkę inaczej. Odnosi się ona do sposobu identyfikacji z różnymi grupami społecznymi, do których się przynależy lub czuje się z nimi związani. Najbardziej podstawową i pierwotną grupą społeczną jest rodzina, ale także grupa wiekowa i płeć. Na tożsamość społeczną w dużej części wpływają normy, wartości i oczekiwania społeczne, które „mówią”, co jest akceptowane w danej społeczności, a co nie. Również z tą tożsamością związany jest sposób postrzegania własnego miejsca w grupie i na odwrót. Tożsamość społeczna może wpływać na doświadczanie przez nas dyskryminacji, statusu społecznego lub akceptacji. W ogromnej mierze stanowi ona wynik zewnętrznych oczekiwań i interakcji z innymi ludźmi. Oba rodzaje tożsamości są ze sobą powiązane, ponieważ to, jak widzimy siebie w kontekście osobistym, wpływa na naszą tożsamość społeczną, a nasza przynależność do grup społecznych często kształtuje to, jak postrzegamy siebie. Ten termin jest związany z różnicami występującymi w strukturze i funkcjonowaniu mózgu w zależności od płci rozumianej w sensie biologicznym, jak i psychologicznym. Nasza płeć może oddziaływać na sposób, w jaki reagujemy na dane bodźce, jak przetwarzamy informacje czy jakie posiadamy zdolności poznawcze i emocjonalne. Wpływa też ona na podejmowane przez nas każdego dnia decyzje. Nieodłącznym tego elementem są oczywiście hormony (estrogen u kobiet i testosteron u mężczyzn), które przyczyniają się do rozwoju mózgu. W płcią związane są przeróżne zawiłości i pojęcia. Jednym z nich jest płeć psychologiczna, odnosząca się do wewnętrznego poczucia tożsamości i identyfikacji jako mężczyzna, kobieta, obu płci lub też żadnej z nich. Jest to niezależne od płci biologicznej czy cech fizycznych. Płeć psychologiczna jest kształtowana przez różne czynniki: doświadczenia życiowe, społeczne wychowanie, indywidualne przeżycia oraz poczucie przynależności. Z tym terminem związane są także takie pojęcia jak tożsamość płciowa i rola płciowa. Na rolę płciową składa się zestaw oczekiwań, norm oraz zachowań, które społeczeństwo przypisuje osobom na podstawie ich płci. Kultura, tradycja i społeczne normy określają sposób, w jaki poszczególne osoby powinny się zachowywać ze względu na swoją płeć. Do jej kluczowych elementów należą: Warto jednak pamiętać, że rola płciowa może znacząco różnić się od tożsamości płciowej. Poza wyżej opisanymi tożsamościami, istnieje także tożsamość płciowa. To osobiste poczucie przynależności do określonej płci, które może, ale nie musi, odpowiadać biologicznej płci przypisanej przy narodzinach. Na tożsamość płciową składa się wiele aspektów. Pierwszym z nich jest poczucie przynależności do płci, które mówi o subiektywnym poczuciu tego, czy jest się mężczyzną, kobietą, a może w ogóle nie identyfikuje się z żadną z tych płci. Tożsamość płciowa jest płynna, czyli oznacza to, że może się zmieniać w czasie, w zależności od rozwoju osobistego, doświadczeń życiowych czy społeczeństwa. Z tą tożsamością związana jest również ekspresja płciowa – czyli zewnętrzny sposób manifestacji swojej płci, poprzez sposób ubioru, zachowania i prezentowania się w otoczeniu. Tożsamość płciowa nieraz bywa ciężka do określenia. Jednak przez lata ten temat niezmiernie się rozwinął, co pozwoliło na wyszczególnienie głównych rodzajów tożsamości płciowej. Pierwszą z nich jest tak zwana Cisgender (cispłciowość), mówiąca o osobie, której tożsamość płciowa odpowiada płci przypisanej przy narodzinach. Kolejną jest Agender, czyli neutralność płciowa. Oznacza to, że osoba nie czuje przynależności do żadnej płci i zazwyczaj stosuje różne zaimki. Natomiast, kiedy ktoś czuje przynależność do obu płci, to wtedy mówimy o Bigender, inaczej zwanym dwupłciowością. Następnie mamy Transpłciowość (trans), charakteryzującą się odczuwaniem przez osobę innej płci, niż nadano jej w dniu urodzin. Często to w późniejszym czasie wiąże się z leczeniem medycznym lub zabiegami chirurgicznymi w celu dostosowania ciała do swojej tożsamości płciowej. Wyróżniono także tożsamość Niebinarną. Dotyczy to osób, które nie identyfikują się jednoznacznie jako mężczyzna lub kobieta i mogą przyjąć różne tożsamości płciowe. Wyróżnia się także Gender Nonconforming, czyli nonkonformizm płciowy. Ten ogólny termin charakteryzuje te osoby, których ani tożsamość, ani ekspresja płciowa nie mieszczą się w stereotypowych normach płciowych. Istnieje jeszcze Genderqueer, w której to tożsamość płciowa istnieje poza podziałem na „żeńskie” i „męskie” lub łączy w sobie obie te płcie. Następną tożsamością płciową jest Interpłciowość. Takie osoby rodzą się ze zróżnicowanym zestawem biologicznych cech płciowych, które to mogą być cechy anatomiczne, hormonalne lub chromosomowe. Zazwyczaj przypisuje się im płeć w chwili narodzin, po czym robi się zabiegi medyczne, mające na celu dopasowanie płci. Jest jeszcze Omnigender, czyli wszechpłciowość. Osoba omnigenderowa identyfikuje się mieszanką różnych płci albo połączeniem ich wszystkich. Ostatnią z przedstawionych rodzajów jest Gender Fluid i mówi ona o osobach, których tożsamość płciowa może się zmieniać w zależności od czasu, sytuacji czy samopoczucia. Opracowanie: Joanna SzpakTOŻSAMOŚĆ OSOBOWA A SPOŁECZNA
PŁEĆ MÓZGU
PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA
ROLA PŁCIOWA
TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA
RODZAJE TOŻSAMOŚCI PŁCIOWEJ
