Za “matkę” określenia neuroróżnorodności możemy uznać Judy Singer. W 1997 roku zmieniła sposób, w jaki myślimy o różnicach międzyludzkich i nadała nazwę temu rozwijajacemu się ruchowi. Jest to idea, która oddaje fakt, że autyzm i szereg innych schorzeń – ADHD, dyspraksja, dysleksja i inne – są częścią nieskończenie różnych sposobów podłączenia ludzkich umysłów.Jak pisze Walker (2014) paradygmat neuroróżnorodności to specyficzne spojrzenie na neuroróżnorodność – perspektywa lub podejście sprowadzające się do następujących podstawowych zasad: (1) Neuroróżnorodność jest naturalną i cenną formą różnorodności człowieka. (2) Pomysł, że istnieje jeden „normalny” lub „zdrowy” typ mózgu lub umysłu, lub jeden „właściwy” styl funkcjonowania neurokognitywnego, jest kulturowo skonstruowaną, nieaktualną fikcją.Paradygmat neuroróżnorodności obejmuje różne sposoby funkcjonowania umysłowego w tym autyzm, ADHD, dysleksję i wiele innych.
Odkryjmy razem Twoją neuroróżnorodność. Autyzm i ADHD. Najbardziej charakterystyczne sposoby neuroróżnorodnego funkcjonowania umysłowego. Autyzm Autyzm jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń rozwojowych. Od samego początku definiowano go przez symptomy. Jego obraz jest zróżnicowany - nie wszystkie zachowania muszą występować u każdej osoby dotkniętej spektrum, stopień nasilenia objawów również może być różny. “Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym występującym zwykle w pierwszych trzech latach życia” (Waś i in., 2011, s.105). Charakteryzuje się głębokimi zaburzeniami relacji społecznych, deficytami w werbalnej i niewerbalnej komunikacji oraz stereotypowymi i powtarzającymi się wzorcami zachowań i zainteresowań. Pierwsze sygnały nieharmonijnego i nieprawidłowego rozwoju, występujące we wczesnym dzieciństwie, to m.in. brak uśmiechu na widok rodzica, brak gaworzenia, brak lub wybiórczy kontakt wzrokowy. Do objawów, które również zdecydowanie powinny zaniepokoić rodziców i opiekunów, należą: Jak pisze Budzińska (2020), największe deficyty u osób z autyzmem obserwujemy w obrębie zachowań społecznych. Dlatego bardzo ważne jest wdrożenie terapii pozwalającej rozwijać te umiejętności. Należy pamiętać, że każde dziecko z zaburzeniami rozwoju ma prawo do rzetelnej i jak najwcześniej postawionej diagnozy. Jedynie szybko podjęte działania terapeutyczne mogą dać dobre rezultaty. ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), zwany zespołem hiperkinetycznym, charakteryzuje się obecnością trwałych wzorców zachowania, układających się w charakterystyczną triadę objawów: “ADHD występuje na całym świecie, rozpoznawane jest najczęściej około 7 roku życia, ale objawy występują znacznie wcześniej, niekiedy są wyraźne przed 2 rokiem życia dziecka” (Horecka-Lewitowicz i in., 2011, s.23). Objawy ADHD u osób dorosłych są nieco odmienne, obejmują między innymi dużą rozpraszalność uwagi, podejmowanie impulsywnych decyzji, niedotrzymywanie obietnic, wykonywanie czynności nie po kolei, przekraczanie prędkości przy prowadzeniu samochodu, problemy w organizowaniu działania, zaburzenia snu. Leczenie ADHD powinno obejmować interwencje psychoterapeutyczne (psychoterapia behawioralna lub behawioralno-poznawcza), trening umiejętności rodzicielskich, interwencje w szkole, często też w grupie rówieśniczej oraz − w razie potrzeby − leczenie farmakologiczne. Zaproszenie do Terapii Terapia to bezpieczne i wspierające środowisko dla osób z neuroróżnorodnością, gdzie mogą eksplorować swoje uczucia i doświadczenia bez obaw. Dzięki temu mogą rozwijać się i budować lepsze zrozumienie siebie. Jak piszą Bąbel i Ostaszewski (2023), wybierając terapię lub system wspierania uczenia się i rozwoju, należy uwzględnić przede wszystkim indywidualne potrzeby osoby, która ma być ich beneficjentką lub beneficjentem. Spektrum autyzmu – jak sama nazwa wskazuje – to niejednolite zaburzenie i każda osoba doświadcza innych problemów, ale i – o czym nie wolno zapominać – ma mocne strony, które mogą i powinny być uwzględnione w planowaniu terapii i wsparcia rozwoju. Metody terapii autyzmu dostępne w Polsce to m.in: Oraz szereg metod wspierających terapię, takich jak muzykoterapia, arteterapia, integracja sensoryczna czy trening umiejętności społecznych (TUS). Stosowana analiza zachowania, zwana terapią behawioralną jest maksymalnie efektywną formą terapii. Jest metodą bazującą na podstawowych procesach uczenia się, takich jak warunkowanie klasyczne, sprawcze oraz uczenie się przez obserwację. Odpowiednie jej stosowanie daje szansę na poprawę funkcjonowania w wielu sferach. Terapia behawioralna jest więc szczególnie predysponowana do tego, aby wspomagać człowieka w jego rozwoju i pomagać mu budować repertuar efektywnych sposobów działania dostosowanych do różnych środowisk. Nie istnieje jeden, uniwersalny plan terapii. Podstawą wspierania rozwoju jest indywidualny plan, tworzony przez terapeutę, lub zespół interdyscyplinarny wraz z rodzicami, dopasowany do potrzeb dziecka. Autyzm nie jest stanem chorobowym, więc nie mówimy o wyleczeniu z autyzmu. Osoby dorosłe z autyzmem, które osiągają niezależność, nie zrzekają się swojego autystycznego sposobu myślenia i postrzegania. Istnieje grupa osób z autyzmem wysokofunkcjonującym, które radzą sobie dobrze. Podobnie wiele osób z Zespołem Aspergera prowadzi samodzielne życie. Jeśli chodzi o ADHD, aby skutecznie łagodzić w codziennym życiu jego objawy, leczenie u dorosłych powinno obejmować zarówno przyjmowanie leków od lekarza psychiatry, jak i psychoterapię. Na terapii psychologicznej można efektywnie zdobywać umiejętności radzenia sobie z objawami takimi jak nadmierna pobudliwość czy impulsywność. Sesje z terapeutą skupiają się głównie na poprawie poczucia własnej wartości – które często ucierpiało z powodu uczucia braku kontroli nad własnym zachowaniem lub braku akceptacji ze strony otoczenia – oraz na lepszym zrozumieniu własnych trudności. Jak pisze Kołakowski (2010) w ostatnich dwudziestu latach w leczeniu ADHD stosowano wiele metod niefarmakologicznych: terapię indywidualną, grupową, diety restrykcyjne lub suplementacyjne, EEG biofeedback, treningi uwagi, jednak tylko jedna z nich – samodzielnie lub w połączeniu z farmakoterapią – ma potwierdzoną krótkoterminową skuteczność w leczeniu ADHD: behawioralna modyfikacja zachowań. Jest to wieloskładnikowe podejście uczące pacjenta przede wszystkim specyficznych zachowań, co w przypadku ADHD oznacza na przykład umiejętność skupienia uwagi na jednym temacie, siedzenie w jednym miejscu itp. Na CBT składać się może zabawa w odgrywanie ról, uczenie się z podręczników czy realizacja ustalonej sekwencji czynności. (Afeltowicz, Wróblewski, 2013) Co zyskasz umawiając siebie lub dziecko na terapię? Terapia pozwala na rozwój konkretnych umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, wzmacniając jednocześnie poczucie własnej wartości i akceptacji siebie. Dodatkowo, pomaga w zgłębieniu i zrozumieniu własnych uczuć oraz myśli, co może prowadzić do głębszych i trwalszych zmian w życiu codziennym. Wczesne działania w przypadku zaburzeń neurorozwojowych przynoszą liczne korzyści dla małych pacjentów i ich rodzin. Dzieci, które otrzymują odpowiednie wsparcie i terapię już we wczesnym wieku, mają większe szanse na poprawę swoich umiejętności oraz zdolności do funkcjonowania społecznego. Wczesne interwencje wspierają rozwój komunikacyjny, społeczny i emocjonalny, a także pomagają w kształtowaniu motoryki oraz procesów poznawczych. Dodatkowo, rodzice otrzymują wsparcie i wskazówki dotyczące metod wspierania rozwoju swojego dziecka w domu. Dzięki wczesnym działaniom możliwe jest również zapobieganie poważniejszym trudnościom rozwojowym w przyszłości. Osobom dorosłym polecamy spotkania stacjonarne w gabinecie w Warszawie z Magdą Kołodkiewicz. Do pracy z dziećmi i młodzieżą rekomendujemy jednego z naszych psychoterapeutów dzieci i młodzieży. Bibliografia Afeltowicz, Ł., & Wróblewski, M. (2013). A-socjo-logia choroby. Studium kontrowersji wokół etiologii, diagnozy i terapii ADHD. The Journal of the Philosophical-Interdisciplinary Vanguard, 77. Bąbel, P., & Ostaszewski, P. (2023). Between neurodiversity and therapy: the importance of making conscious and responsible choices in supporting individuals on the autism spectrum. Advances in Psychiatry and Neurology/Postępy Psychiatrii i Neurologii, 32(4), 175-182. https://doi.org/10.5114/ppn.2023.135596 Budzińska, A. (2023). Skuteczna terapia dziecka z autyzmem. Praktyczny poradnik dla terapeutów i rodziców. GWP Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Horecka-Lewitowicz, A., Lewitowicz, P., & Szpringer, M. (2011). ADHD–jeden z najczęstszych problemów wieku rozwojowego. Studia Medyczne, 21, 23-26. Kołakowski, A. (2010). Psychoterapia ADHD. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 3(10), 182-188. Walker, N. (2014). Neurodiversity: Some basic terms & definitions. Waś, A., Sobaniec, P., Kiryluk, B., Sendrowski, K., & Otapowicz, D. (2011). Czy to autyzm? Trudności w diagnozie. Neurologia dziecięca, 20(41), 105-110. Autorka: Karolina CzerniakMetoda ESDM (The Early Start Denver Model)
