Pojęcie wypalenia zawodowego często używane jest w różnych dyskusjach i pracach naukowych do opisu stanu wyczerpania pracownika spowodowanego regularnymi, stresującymi warunkami pracy. Temu zagadnieniu szczególną uwagę poświęciła Christina Maslach opracowując trójwymiarową koncepcję wypalenia zawodowego. Jakie wymiary wchodzą w skład jej teorii?
Zjawisko wypalenia zawodowego zostało wprowadzone do literatury psychologicznej w 1993 roku przez Christinę Maslach, która wraz ze współpracownikami z Uniwersytetu Berkeley prowadziła badania ludzi pracujących w stresujących zawodach społecznych, takich jak pracownicy opieki społecznej, psycholodzy kliniczni, psychiatrzy, pielęgniarki, pracownicy więzień, pracownicy oświaty czy prawnicy. Problem ten jest problemem społecznym związanym z trudnymi i stresującymi warunkami pracy. Dotyczy w szczególności osób pracujących w zawodach społecznych. Ch.Maslach wraz ze współpracownikami zbierała dane za pomocą wywiadu i obserwacji, a także wystandaryzowanych kwestionariuszowych metod samoopisu. Szczegółowa analiza wyników badań doprowadziła badaczkę do wniosku, że wypalenie zawodowe jest syndromem pojawiającym się regularnie u osób pracujących w zawodach społecznych ponieważ wykonywanie tych zawodów jest obciążające psychicznie. Wyczerpanie emocjonalne jest w tych zawodach częstsze niż początkowo sądzono. Duży wpływ na wypalenie zawodowe mają takie czynniki jak zbyt duża ilość klientów, ich niewłaściwe reakcje i zachowania czy też brak wystarczającej ilości środków materialnych niezbędnych do wykonywania aktywności zawodowej. Według Christiny Maslach w skład zjawiska wypalenia zawodowego wchodzą trzy elementy składowe, takie jak wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i obniżona satysfakcja z pracy i osobistych dokonań. Wyczerpanie emocjonalne to poczucie ogólnego zmęczenia i zniechęcenia pracą, wyczerpanie zasobów emocjonalnych, brak sił, energii i zapału do aktywności zawodowych, zwiększony poziom impulsywności i drażliwości.Badania nad zjawiskiem wypalenia zawodowego
Ogólne wnioski z badań nad zjawiskiem wypalenia zawodowego
Trójwymiarowa koncepcja wypalenia zawodowego według Christiny Maslach
Depersonalizacja to nadmierne dystansowanie się wobec problemów innych ludzi wyrażające się w niedostatecznym zaangażowaniu emocjonalnym, obojętnością, powierzchownością, formalizowaniem kontaktów społecznych, niewłaściwym traktowaniem innych, pewną surowością, niehumanitarnym i negatywnym podejściem, cynizmem i utratą idealizmu.
Relacje interpersonalne stają się bardziej bezosobowe tracąc swój podmiotowy charakter. Pracownik zaczyna traktować klientów, pacjentów, uczniów czy podopiecznych bardziej przedmiotowo, jako „przypadek", co pozwala na zmniejszenie zaangażowania się w relację z nimi. Może pojawić się też skrócenie czasu, jaki pracownik poświęca na pomoc i rozwiązanie problemów innych osób oraz obwinianie klientów, pacjentów czy podopiecznych za własne niepowodzenia w pracy. Depersonalizacja, która może być nazywana również odczłowieczeniem lub uprzedmiotowieniem, często jest konsekwencją wyczerpania emocjonalnego lub sposobem radzenia sobie z nim. Jej formy często zależą od rodzaju wykonywanych obowiązków zawodowych. Depersonalizacja może być rozumiana jako specyficzny sposób ochrony siebie przed zbyt dużą ilością doznań emocjonalnych, które niszczą nas od środka.Brak zadowolenia z osiągnięć zawodowych i satysfakcji z pracy to obniżenie poczucia własnej skuteczności, kompetencji i wydajności, spadek zadowolenia z aktywności zawodowej, z relacji społecznych w miejscu pracy i z siebie samego, brak wiary we własne siły i możliwości, depresyjność i pesymizm.
Pojawiają się też trudności podczas radzenia sobie z wymaganiami jakie stawia nam środowisko pracy oraz ze stresem zawodowym. Pracownik czuje się nieprzydatny i nieadekwatny. Może pojawić się poczucie bezsensu i niezrozumienia ze strony współpracowników, przełożonych czy klientów, trudności w adaptacji do trudnych warunków zawodowych, stopniowa utrata umiejętności rozwiązywania problemów innych osób i ostateczna rezygnacja. Dochodzi do różnych konfliktów w relacjach ze współpracownikami i przełożonymi, może pojawić się także agresja (werbalna lub fizyczna) lub zachowania ucieczkowe (nieobecność w pracy, częste zwolnienia lekarskie). Ostatecznie pracownik uznaje, że nie ma wystarczającej ilości wiedzy, kompetencji ani umiejętności aby sprostać wymaganiom pracodawcy i wykonywać dalej swój zawód. Myśli o kolejnym dniu w pracy rodzą duży lęk i przerażenie.Maslach podkreśla też dynamiczny proces rozwoju wypalenia zawodowego:
Wypalenie zawodowe to w dzisiejszych czasach poważny problem, z którym my, jako społeczeństwo, musimy się zmierzyć. Jego rozwój nie zawsze przebiega w sposób książkowy, identyczny do przedstawionego powyżej modelu. Czasem poszczególne fazy mogą pojawiać się w innej kolejności, mogą występować jednocześnie lub któreś z nich mogą zostać pominięte w procesie rozwoju wypalenia zawodowego. Niezmiernie ważne jest jednak zauważenie, że dzieje się z nami coś niedobrego i w razie potrzeby skorzystanie z pomocy specjalisty, który pomoże nam zregenerować swoje siły i spojrzeć na swoją sytuację zawodową z innej, świeższej perspektywy. Nie warto bagatelizować tego problemu, gdyż może to spowodować bardzo negatywne skutki zdrowotne.
Dlatego gdy przestajesz czerpać satysfakcję ze swojej pracy a na myśl o kolejnym dniu robi Ci się niedobrze, skorzystaj z pomocy specjalisty. Możesz zacząć od wypełnienia testu określającego Twój ogólny stan psychiczny i krótkiej rozmowy z psychologiem diagnostą.
